یکی از کشوهایی که دارای متقاضیان زیادی در حیطه مهاجرت تحصیلی مخصوصاً مهاجرت پزشکان برای ادامه‌ی تحصیل است کشور آلمان است. افزایش مهاجرت پزشکان برای ادامه‌ی تحصیل در دانشگاه‌های این کشور که از رتبه‌ی خوبی هم برخوردار است ، بسیار قابل‌توجه است. به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین دانشگاه‌های آلمان می‌توان به دانشگاه هایدلبرگ که در سال 1386 میلادی تأسیس‌شده است اشاره نمود و نیز دانشگاه‌های دیگر این کشور عبارت‌اند از : بنجامین فرانکلین برلین، دانشگاه پزشکی بخوم،دانشگاه پزشکی بن ، دانشگاه پزشکی کلن.
کلیه پذیرش‌های که از دانشگاه‌های کشور آلمان هستند مورد تأیید وزارت بهداشت است و مدارک صادرشده توسط این کشور مورد تأیید کشور ایران است. تعداد افراد داوطلب در رشته‌های علوم پزشکی و به‌ویژه دوره‌های تخصص پزشکی که در دانشگاه‌های آلمان تحصیل‌کرده‌اند قابل‌توجه است. تفاوت‌هایی در سیستم آموزش عالی آلمان و ایران وجود دارد که این تفاوت‌ها در رشته‌های پزشکی شامل2 مورد زیر نیز می‌شود :
- نوع مدارک دانشگاهی
- مقطع تحصیلی
همچنین بر اساس قوانین کشور آلمان، قوانینی که شامل حال پزشکانی که تبعه‌ی اتحادیه‌ی اروپا نیستند و فارغ‌التحصیل پزشکی عمومی خارج از اتحادیه‌ی اروپا هستند، با قوانینی که شامل حال پزشکان آلمانی و پزشکان تبعه‌ی کشورهای اتحادیه‌ی اروپا هستند ، تفاوت دارد. همچنین دو گزینه برای پزشکان ایرانی که علاقه‌مند به ادامه‌ی تحصیل در آلمان هستند ، وجود دارد :
- ادامه‌ی تحصیل در مقاطع تخصص بالینی در رشته‌های مختلف
- ادامه‌ی تحصیل در مقطع دکترا یا (PhD) در رشته‌های پایه‌ی علوم پزشکی در دانشگاه‌های مختلف آلمان که هرکدام از دانشگاه‌ها شرایط خاص خود را دارا می‌باشند و سیستم ورود و پذیرش آن متفاوت است .
در آلمان مدرکی که فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم پزشکی، چه دندانپزشکی و چه خود پزشکی عمومی، در پایان دوره دریافت می‌کنند ، برخلاف کشور ایران،مدرک دکترا نیست و نیز مدرکی که دریافت می‌شود معادل فوق‌لیسانس یا کارشناسی ارشد است و اخذ مدرک پی اچ‌دی PhD نیز همانند تحصیل در مقطع دکترا در سایر رشته‌هاست.همچنین بسیاری از دانشجویانی که در رشته‌های پزشکی از ایران فارغ‌التحصیل شده‌اند، علاقه‌مند هستند دوره های تخصصی را در دانشگاه‌های آلمان بگذرانند.
همچنین دانشگاه‌های کشور آلمان با توجه به رزومه و همایش‌های اشخاص و …. تعیین می‌نماید که دانشجویان در کدام‌یک از رشته‌های پزشکی یا کدام‌یک از زیرگروه‌های پزشکی مشغول به تحصیل گردند.
شرایط علمی برای ورود به مقطع دکترا
در دانشگاه‌های آلمان همانند دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد آزمون ورودی به نام کنکور سرا سری وجود ندارد و در بیشتر موارد معدل کل متقاضی در پذیرش تأثیر می‌گذارد و افرادی که علاقه به ادامه‌ی تحصیل در مقطع دکترا دارند باید حداقل نمره‌ی کل بین 16 تا 17 را در مقطع کارشناسی ارشد دارا باشند.
اولین کاری که باید پس از اخذ شرایط علمی انجام داد ارتباط با استاد راهنما می‌باشد. در صورت موافقت با موضوع و طرح دکترا از سوی استاد راهنما،شرایط برای حضور در مقطع دکترا هموارتر می‌شود. دوره‌های دکترا در آلمان بدون کلاس‌های آموزشی برگزار می‌شود و دانشجویان در حیطه‌ی تحقیقاتی خود در کنار مشاور و استاد راهنما به پژوهش و نوشتن پایان‌نامه مشغول می‌شوند .
در رشته‌های علوم انسانی، تمرکز تحقیقات بر مطالعات فردی است اما در رشته‌هایی مانند زیست‌شناسی، بخشی از تحقیقات به‌صورت آزمایشگاهی انجام می‌شود. دانشجوی مقطع دکترا پس از پایان دوره، پایان‌نامه‌ی خود را به‌صورت کتبی تحویل می‌دهند و در امتحان شفاهی نیز می‌بایست از طرح خود دفاع کنند.
احتمال وجود تفاوت‌هایی در روند پذیرش هر دانشگاه وجود دارد و شرایط پذیرش در مقطع دکترا از سوی هر دانشکده تعیین می‌شود . تصمیم برای موافقت با پذیرش داوطلبان در دوره‌ی دکترا، تنها بر عهده‌ی گروه مربوطه در هر دانشگاه است و برخلاف دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد در دانشگاه‌های آلمان می‌باشد. همچنین اولین کاری که پس از گرفتن شرایط باید انجام شود، نوشتن طرح پایان‌نامه و اقدام برای برقراری ارتباط با استاد راهنما است.
سطح معلومات زبان
افراد دانشجویی که علاقه‌مند به گذراندن دوره‌ی دکترا به زبان آلمانی هستند، باید حداقل دریکی از آزمون‌های (DSH) یا (TestDaF) شرکت نموده و پذیرفته شوند. همچنین امکان گذراندن دروس به زبان انگلیسی در دانشگاه‌های آلمان وجود دارد که این امر نیز باید با موافقت استاد راهنما باشد و در این صورت دانشجو می‌تواند پایان‌نامه‌ی خود را به زبان انگلیسی ارائه دهد و نیز از پایان‌نامه خود با زبان انگلیسی دفاع نماید.
دوره‌های تکمیلی در مدرسه‌ی فارغ‌التحصیلان
در آلمان 39 کالج تحت نظارت دانشگاه‌ها برای تحصیل در مقطع دکترا و همچنین ۲۷ مرکز تحقیقاتی، وجود دارد که با بودجه‌ای در حدود ۲ میلیارد یورو به فعالیت در حوزه‌ی آموزش دانشگاهی مشغول هستند. تنها تفاوت تحصیلی مقطع دکترا در این مراکز بافرم کلاسیک آن، در برگزاری کلاس‌های درسی می‌باشد . امکان ادامه‌ی تحصیل به زبان انگلیسی در این نوع از دوره‌ها افزایش‌یافته و نیز شرایط برای کار گروهی در مقطع دکترا و تحقیق بر روی پروژه‌ای مشترک نیز فراهم‌شده است.
شهریه و ادامه تحصیل در دانشگاه‌های آلمان
در سال‌های 2005 و 2006 قانون شهریه دانشجویی در آلمان پذیرفته‌شده است و به دلیل تغییر برخی دولت‌های ایالتی همچنین اعتراضات دانشجویی در وضعیت شهریه دانشجویی تغییرات مهمی ایجادشده است .
در برخی از دانشگاه‌های آلمان پرداخت شهریه برای دانشجویان اجباری هست . در بین سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ میلادی در ایالت‌های مختلف آلمان این تصمیم مورد رأی‌گیری قرار گرفت و بسیاری از نمایندگان به آن رأی مثبت دادند. دانشجویان از ترم تابستانی سال ۲۰۰۷ میلادی در ایالت‌هایی که پرداخت شهریه تصویب‌شده است مجبور به پرداخت شهریه می‌باشند .
قبل از تصویب قانون شهریه دانشجویان موظف بودند هزینه خدمات دانشجویی را پرداخت نمایند و این خدمات شامل مواردی همچون، بلیت تردد با وسایل نقلیه عمومی در شهر محل تحصیل و در مواردی در شهرهای مجاور، بیمه درمانی و همچنین استفاده از سایر خدمات عمومی در دانشگاه است.
قانون پرداخت شهریه در دانشگاه‌های آلمان، بر تعداد متقاضیان خارجی که مایل به ادامه‌ی تحصیل در این کشور هستند تأثیر چندانی نداشته است. و همچنین هزینه‌ی تحصیل در دانشگاه‌های آلمان در مقایسه با سایر دانشگاه‌ها هم چنان پایین‌تر می‌باشد اما شهریه در دانشگاه‌هایی که در ایالت‌های برلین، براندنبورگ، هسن، مکلنبورگ فورپومرن، شلسویگ هولشتاین، زاکسن، تورینگن و زاکسن-آنهالت وجود دارند ، تاکنون تصویب نشده و یا به‌تازگی حذف‌شده است.
در ایالت برمن، شرایط خاصی برای پرداخت شهریه وجود داشت و پرداخت شهریه در ابتدا به‌طور موقت، به میزان ۵۰۰ یورو در هر ترم تصویب‌شده بود. برای مثال مبلغ شهریه در دانشگاه برمن وابسته به شرایط هر دانشجو مشخص می‌گردد که ازجمله مواردی که بر میزان شهریه مؤثر بود مواردی از قبیل محل سکونت دانشجو و یا تعداد ترم‌های گذرانده در دانشگاه را می‌توان نام برد. این شرایط تا سال‌های 2010 و 2011 ادامه داشت و پس‌ازآن پرداخت شهریه دانشجویی در دانشگاه‌های این ایالت حذف گردید.
تحصیل دوره های تخصصی پزشکی در آلمان
متقاضیان دوره‌های تخصصی پزشکی در آلمان می‌بایست علاوه بر دارا بودن مدرک پزشکی عمومی از دانشگاه‌های ایران یا دانشگاه‌های مورد تأیید کشور آلمان، دارای مدرک B2 برای اثبات تسلط بر زبان آلمانی و نیز مجوزهای ادارات مربوط به کار، ادارات ایالتی و ادارات بیمارستانی که قصد ادامه‌ی تحصیل و کار در آن را دارند، باشند . پزشکان برای سطح ورود به دوره‌ی تخصص پزشکی ملزم به آشنایی با زبان آلمانی در سطح “B2” هستند و نیز این سطح “2B” درنهایت برای اخذ تمام مدارک لازم و ضروری است. همچنین در آغاز کار، پزشک وقتی می‌خواهد با بیمارستان‌ها و کلینیکها تماس و ارتباط برقرار کند و از یک بیمارستان یا کلینیک پذیرش بگیرد، ملزم به داشتن مدرک “B2” نیست.
در ایران پزشکانی که خواهان گرفتن تخصص از آلمان می‌باشند، می‌توانند بدون هیچ‌گونه هزینه‌ای و به‌دوراز محدودیت سنی و زمانی خاص درخواست ادامه تخصص دهند . بیشتر پزشکان عمومی که مایل به ادامه تحصیل در یک تخصص پزشکی در آلمان هستند، می‌توانند برای ادامه‌ی تحصیل در این کشور اقدام نمایند. همچنین قابل‌ذکر است که تخصص پزشکی در آلمان از پر تقاضاترین دوره‌های تحصیلی است و به همین علت تخصص پزشکی در دولت آلمان اهمیت زیادی را به خود اختصاص می‌دهد. متقاضیانی که مایل هستند تخصص پزشکی را در آلمان سپری کنند، می‌توانند در بیشتر تخصص‌های موجود درخواست ادامه تحصیل نمایند.
در زیر لیستی از تخصص‌های پزشکی در آلمان ارائه‌شده است :
- تخصص ارتوپدی
- تخصص خون‌شناسی
- تخصص سرطان‌شناسی
- تخصص قلب و عروق
- تخصص زنان و زایمان
- تخصص رادیولوژی
- تخصص رادیولوژی اعصاب
- تخصص بیهوشی
- تخصص جراحی عمومی
- تخصص داخلی
- تخصص ارولوژی
- تخصص کودکان و نوجوانان
- تخصص جراحی کودکان و نوجوانان
- تخصص چشم‌پزشکی
- تخصص پوست
- تخصص پتالوژی
- تخصص گوش و حلق و بینی
- تخصص جراحی و تصادفات
- تخصص جراحی قلب
- تخصص مغز و اعصاب
- تخصص جراحی مغز و اعصاب
پزشکان برای ورود به سیستم تخصص آلمان می‌بایست چند مرحله را پشت سر بگذارند و چند کار را انجام دهند. مرحله‌ی اول برای ورود به سیستم تخصصی گرفتن پذیرش از یک بیمارستان یا کلینیک است بدین معنی که یک پزشک متخصص و پروفسوری که بر اساس قوانین آلمان، اجازه‌ی گرفتن دستیار را دارد، باید موافقت کند که فرد متقاضی به‌عنوان دستیار در کلینیک، بیمارستان و یا مطب درکنارشان حضورداشته باشد. پس اولین مرحله، گرفتن پذیرش از پروفسور یا استاد مربوطه در یک کلینیک یا بیمارستان است ولی این شرط کافی نیست و زمانی که یک پزشک ایرانی می‌خواهد وارد سیستم تخصصی آلمان شود می‌بایست علاوه برگرفتن پذیرش از کلینیک یا بیمارستان و در دست داشتن مدرک پذیرش دو مرحله‌ی مهم دیگر را سپری کند .
اولین مرحله‌ی، گرفتن اجازه کار پزشکی در آن بیمارستان و کلینیک خاص است. بدین معنی که باید به اداره مربوطه ی ایالت موردنظر مراجعه نماید. سیستم آلمان، سیستم فدرال می‌باشد و از ۱۶ ایالت یا “بوندس لند” تشکیل می‌شود که بعضی قوانین در این ایالتها مشترک هستند و بعضی از آن‌ها متفاوت هستند . همچنین در دومین مرحله زمانی که یک پزشک از آن بیمارستان یا کلینیک پذیرش را دریافت نمود می‌بایست از اداره‌ی صادرکننده‌ی مجوز طبابت یا پزشکی در آلمان مجوز لازم برای اشتغال به کار پزشکی را دریافت نماید.
سیستم تخصص در آلمان به این صورت می‌باشد که در کنار تحصیل، کار هم وجود دارد و نیز متقاضیان باید بدانند زمانی که تصمیم دارند وارد سیستم تخصص در آلمان شوند، تحصیل و کار در کنار یکدیگر می باشد.
باید به این نکته توجه کرد که این سیستم همانند سیستم دانشجویی نیست که فقط همان پذیرش از دانشگاه یا پذیرش از بیمارستان یا کلینیک دانشگاهی و یا غیردانشگاهی کافی باشد و اخذ پذیرش اولین گام می باشد و نیز گام بعدی اخذ مجوز طبابت یا پزشکی از اداره‌ی صادرکننده در آن ایالت است که اصطلاحاً آن را “Berufserlaubnis ” می‌نامند. گام سوم بعد از اخذ این 2 مدرک مراجعه به اداره‌ی کاری آن شهری است که بیمارستان یا کلینیک در آنجا وجود دارد اخذ مجوز کاری که اصطلاحاً آن را “Arbeitserlaubnis” می‌نامند می‌باشد.
زمانی که پزشک ایرانی هر سه مدرک را فراهم نمود می‌بایست با در دست داشتن مدارک (پذیرش از بیمارستان یا کلینیک، اجازه‌ی کار پزشکی (Berufserlaubnis) و اجازه‌ی کار از اداره‌ی کار آن شهر (Arbeitserlaubnis) ) به سفارت آلمان در ایران و یا در کشور دیگری که سکونت دارد مراجعه نماید و از آن طریق درخواست ویزا نماید . در آلمان نیز پزشکان می‌توانند دوره‌ی تخصصی‌شان را در انواع مختلف بیمارستان‌ها سپری نمایند .در کشور آلمان چندین نوع بیمارستان وجود دارد ازجمله: بیمارستان‌های دانشگاهی (Universitätsklinikum) که این بیمارستان‌ها مستقیماً در تملک دانشگاه هستند و زیر نظر دانشگاه اداره می‌شوند. دوم بیمارستان‌های آموزشی دانشگاهی (Akademisches Lehrkrankenhaus) هستند. اینها بیمارستان‌ها مستقیماً در تملک دانشگاه نیستند، ولی با دانشگاه همکاری آموزشی دارند و کارهای آموزشی انجام می‌دهند. به این صورت که دانشگاه‌ها، دانشجوهای خود را برای گذراندن دوره‌های عملی، در مدت‌زمان تحصیل پزشکی یا تحصیل در مقاطع تخصصی، به این بیمارستان‌ها میفرستند. سوم بیمارستان‌های خصوصی(Privat) هستند که این بیمارستان‌ها نیز انواع گوناگونی دارند. بعضی از آن‌ها زیر نظر شهرداری‌ها هستند و بعضی دیگر در تملک کلیساها و نهادهای مذهبی هستند و یا بیمارستان‌هایی که کاملاً زیر نظر بخش خصوصی کار می‌کنند.
زمانی که متقاضی دوره‌ی تخصصش را در آلمان تمام کرد، اگر تمایل داشته باشد که به ایران بازگردد و بخواهد که آنجا مدرک تخصصی صادره از آلمان برایش ارزشیابی شود و مورد تأیید قرار بگیرد، می‌بایست مدرک متقاضی از بیمارستان‌های دانشگاهی (Universitätsklinikum) باشد. همچنین قوانین جاری وزارت بهداشت ایران بدین‌صورت است که مدارک تخصصی صادره از آلمان تنها در صورتی قابل ارزشیابی می‌باشد که پزشک دوره‌ی تخصصی خود را در یک بیمارستان دانشگاهی یا (Universitätsklinikum) سپری کرده باشد. لیست دانشگاه‌های معتبر درسایت وزارت بهداشت ایران ارائه‌شده است.
متقاضیان زمانی می‌توانند اجازه کار ۶ ماهه جهت ادامه تحصیل یا کسب تخصص بدون گرفتن بورسیه را دریافت کنند که این دوره شامل شرایط زیر می باشد :
• ازلحاظ سیاسی شامل منافع توسعه‌ای باشد
• در راستای منافع دانشگاهی کشور موردنظر پزشک باشد
• در چارچوب یک قرارداد همکاری مابین دو مدرسه عالی باشد
( پس از دریافت تأییدیه از استاد راهنما، دریافت اجازه کار بر اساس ماده دهم و تأیید بورسیه، متقاضی می‌تواند برای دریافت ویزا به سفارت آلمان مراجعه کند. )
شرایط اخذ بورس تحصیلی در تخصص پزشکی
• گذراندن دوره حداقل ۷ ساله در رشته پزشکی و دریافت مدرک دانشگاهی و نیز داشتن اجازه‌ی کار طبابت در کشور مبدأ ( برای کشورهای درحال‌توسعه داشتن ۳ سال سابقه شغلی الزامی است).
• آغاز یک دوره پزشکی تخصصی در کشور مبدأ، که به پایان رساندن آن نیز ممکن باشد.
• تحصیل یا فعالیت شغلی دریکی از درمانگاه‌های دانشگاه‌های کشور مبدأ همزمان با ارسال درخواست.
• اهداف برنامه‌ریزی‌شده جهت فعالیت در دانشگاه کشور مبدأ پس از پایان دوره تخصص در آلمان.
• تأییدیه جهت سرپرستی و فعالیت شغلی در یک درمانگاه دانشگاهی در کشور آلمان.
توجه : آن دسته از پزشکان عمومی که علاقه‌مند به گذراندن دوره Phd در آلمان هستند می‌توانند با داشتن موافقت‌نامه از یک استاد راهنما در آلمان درخواست بورسیه تحصیلی بدهند . همچنین اقامت به مدت یک سال به‌منظور تهیه‌ی منابع برای انجام دوره دکترا در ایران و یا برای منتشر کردن مقاله قابل درخواست است.
دانشجویان دوره تخصص پزشکی در آلمان توجه نمایند برای موارد زیر درخواست بورسیه‌ی تحصیلی حداکثر برای مدت یک سال امکان‌پذیر است:
• گذراندن بخشی از دوره تخصص دریکی از درمانگاه‌های آلمان
• انجام پروژه‌های تحقیقاتی
رشته‌های تخصصی که فعلاً در بیمارستان‌ها موردنیاز است نیز به شرح زیر می‌باشد:
۱- بیهوشی ۲- داخلی(ریه و غیره) ۳- جراحی ۴- قلب ۵- زنان 6- مغز و اعصاب ۷- روان‌درمانی ۸- گوش و حلق و بینی
